Kitle fonlama en temel anlamıyla çok sayıda kişinin bir araya girerek bir projeye finansman sağlaması diyebiliriz. İlk kitle fonlama örneği olarak 1997 yılında İngiliz müzik grubu Marillion’un Amerika Birleşik Devletleri’ne (ABD) düzenleyeceği turneyi örnek gösterebiliriz. Grup bu turne için 60.000 USD ihtiyaç̧ duymaktadır ve internet üzerinden düzenlediği bir bağış̧ kampanyası ile bu tutarı toplamıştır.
Kitle Fonlaması modelinin çıkışı gönüllülük esasına bağlı çalışan ve ticari bir getiri kazandırmayan Bağış Temelli model ile olmuş, sonrasında ödül mekanizması ile işleyen Ödül Temelli model yaygınlaşmış ancak son yıllarda getiri odaklı Borçlanma ve Hisse Temelli modeller finansal sistem içinde yerini almıştır.
Kitle Fonlamasının temel amacı girişimcilerin projelerini gerçekleştirmek için internet üzerinden açık bir çağrı yapılarak ulaşılan çok sayıda insanın küçük miktardaki katkıları ile gereksinim duyulan parayı toplamaktır. Bunun yanı sıra Kitle Fonlaması modeli, girişimcilerin ve onların projelerinin daha tanınır olmasını sağlamaktadır.
Kitle Fonlama Çeşitleri ve Özellikleri
Kitle fonlamasında temelde dört yöntemden bahsedilmektedir. Bunlara iki ana başlık altında toplayabiliriz:
1. Finansal getiri sağlayan yöntemler
a. Paya dayalı kitle fonlama
Fon arayan girişimcinin toplayacağı fon karşılığında yatırımcılarına pay senedi vermesine dayanan bir sistemdir. Bu yöntem ülkemizde henüz yeni sayılmaktadır. Paya dayalı kitlesel fonlama ülkemizde 6362 Sayılı Sermaye Piyasası Kanunu’nun 35/A maddesine dayanılarak Sermaye Piyasası Kurulu tarafından 3/10/2019 tarihinde çıkarılan (III- 35/A.1) numaralı Paya Dayalı Kitlesel Fonlama Tebliğ ile hukuksal zemine kavuşmuştur. Hisse bazlı kitle fonlaması modelinin en önemli ekonomik faydalarından birisi daha önce göz ardı edilmiş, finansmana ulaşamamış veya yeterince destek bulamamış inovatif projelerin hayata geçirilmesine imkan vermesidir.
Kitlesel fonlamanın bir diğer avantajı da girişimcilerin projelerini platformlar aracılığıyla yayımlamasıyla beraber fonun kaynağının tabana yayılması ve girişimcilerin işletmenin yönetimini elinde tutmasıdır. Melek yatırımcı ve girişim sermayesi ortaklıklarında bu yatırımcılar projeden yüksek oranda pay istedikleri ve aldıkları için yönetim sürecine sıklıkla müdahil olabilmektedirler. Bu durum da projenin istenilen şekilde yönetilmesine engel olabilmektedir. Bu bağlamda da paya dayalı kitlesel fonlama yöntemi avantaj sağlamakta ve daha cazip hale gelmektedir. Tek bir yatırımcının ya da sınırlı sayıda yatırımcının bulunduğu durumlarda söz hakkı anlamında tartışmalar meydana gelebilmektedir ve bu durum projenin işleyişini önemli ölçüde etkileyebilmektedir. Pay satın alarak projeye/işletmeye ortak olan yatırımcıların amacı ise, kârdan pay almak, oy hakkı elde etmek ve/veya değer artış kazancı sağlamaktır. Yatırımcılar açısından değerlendirmek gerekirse riskli ancak getirisi yüksek olabilecek projelere kolaylıkla yatırım yapabilmektedirler. Ayrıca mevzuatlar çerçevesinde korundukları için ve denetim yapıldığı için güven içerisinde yatırım yapabilmektedirler.
b. Borca dayalı kitle fonlama
Bir projenin veya girişim şirketinin ihtiyaç duyduğu fonu sağlamak amacıyla kitle fonlaması borçlanma aracı karşılığında kitle fonlama platformları aracılığıyla halktan para toplanması anlamına gelmektedir. Yeni Tebliğ'de borçlanma aracı, girişimci veya girişim şirketlerinin platformlar aracılığıyla sattığı, fonlanan şirketin borçlu sıfatını haiz olduğu ve nominal değerinin vade tarihine kadar taksitler halinde yatırımcıya geri ödenmesi esasına dayanan menkul kıymet olarak ifade edilmektedir.
Uygulama, ülkemizde özellikle teknoloji odaklı girişimciler ve girişim şirketleri tarafından başvurulabilecek alternatif bir yöntem olarak karşımıza çıkabilecektir.
2. Finansal getiri sağlamayan yöntemler
a. Ödül temelli kitle fonlama
Kitle fonlamasının içerisinde en fazla kullanılan modeldir. Kendi içerisinde ödüle dayalı veya ön talebe dayalı olarak ikiye ayrılabilir. Ödüle dayalı modellerde kampanyaya katkı sağlayanlara sembolik olarak ödüller verilir. Ön talep bazlı modellerde ise kampanyanın katılımcılarına girişimcinin pazara sunacağı ürün bedelsiz olarak verilir veya piyasa fiyatından düşüğe alma hakkı tanınır. Örneğin; ABD’deki Pebble saat üreticisi, ihtiyacı olan 100.000 $’ı toplayabilmek için üreteceği akıllı saatlere 100 $ fon sağlayacak herkese bir adet saat hediye edeceğini taahhüt etmiştir (Atsan & Erdoğan, 2015). Bu modelin güzel yanı piyasa talebinin ölçülmesinde de kullanılabilmesidir. İnternet üzerinden geniş bir kitleye hitap etmesi nedeniyle platform üzerinde kampanyaya olan ilgiye göre ürüne olan ilgi de ölçülmüş olmaktadır. Girişimlerin başarılı olabilmesi açısından talebin ölçülebilmesi oldukça önemlidir. Bu bilginin ölçülebilmesi girişimciler için çok önemli bir avantaj oluşturmaktadır.
Ödüle dayalı kitle fonlamasının en bilinen örnekleri ABD’de bulunan “Kickstarter” ve “Indiegogo” platformlarıdır.
b. Bağış temelli kitle fonlama
Finansal olarak herhangi bir karşılığı bulunmayan, hibe olarak destekçilerden toplanan fonlama yöntemidir. Kişiler uygun gördükleri projelere, topluma faydası olacağını düşündüğü çalışmalara maddi imkanları ölçüsünde yardımda bulunmaktadır. Günümüzde online olarak oyun oynayan insanların yayın açıp bağış toplamaları da aslında kitle fonlamasıyla ilgili bulunmamasına rağmen benzer bir durumdur. İzleyiciler sevdikleri yayıncılara bağış yaparak onların yayın açmasını sağlamakta hatta yayıncı açısından bu bağışlar bir araya geldiğinde geçim kaynağı olabilmektedir.
